Astım, dünya genelinde milyonlarca bireyi etkileyen ve solunum yollarını etkileyen kronik bir hastalıktır. Bu yazı, astımın tanımını, belirtilerini, gelişiminde etkili faktörleri, tedavi yöntemlerini ve astımla ilgili önemli bilgileri kapsamaktadır. Astım, genetik, çevresel ve bağışıklık sistemi etkileşimlerinin bir sonucu olarak gelişebilir ve etkili tedavi yöntemleriyle yönetilebilir. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, astım önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.
Ancak, hastalığın yaygınlığı, bilincin arttırılması ve erken tanı ile yönetilmesi kritik öneme sahiptir. Dünya Astım Günü ise her yıl astım hakkında farkındalık yaratmak amacıyla düzenlenmektedir.
1) Astım Nedir? Astım, genellikle kronik hava yolu iltihabı ile karakterize edilen, belirtileri ve seyri bireyler arasında farklılık gösteren heterojen bir solunum yolu hastalığıdır. En belirgin özellikleri, zamanla ve şiddet açısından değişkenlik gösteren solunum semptomları (hırıltılı solunum, nefes darlığı, göğüs sıkışması ve öksürük) ve değişken hava akımı kısıtlanmasıdır.
Astım tipleri şunlardır:
- Alerjik astım
- Alerjik olmayan astım
- Öksürükle seyreden astım (sıklıkla solunum yolu enfeksiyonları ile karıştırılır)
- Erişkin (geç) başlangıçlı astım
- Kalıcı hava akımı kısıtlanmasıyla seyreden astım (KOAH ile karışabilir)
- Obezite ile ilişkili astım
2) Astım Belirtileri Nelerdir?
Belirtiler kişiden kişiye değişebilir ve zaman içinde değişkenlik gösterebilir. En yaygın belirtiler:
- Nefes darlığı
- Özellikle geceleri artan inatçı öksürük
- Göğüste sıkışma hissi
- Hırıltılı veya hışıltılı solunum
Semptomlar bazen tamamen ortadan kalkabilirken, zaman zaman şiddetlenerek astım krizine yol açabilir. Krizler genellikle gece veya egzersiz sırasında ortaya çıkar. Soğuk algınlığı, hava değişiklikleri, toz, duman, polen, hayvan tüyü, keskin kokular, sabun ve parfüm gibi çevresel tetikleyiciler semptomları artırabilir.
3) Astım Ne Kadar Yaygın?
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünyada 300 milyonun üzerinde astım hastası bulunmaktadır ve bu sayının artması beklenmektedir. Her yıl 250 binden fazla kişi astıma bağlı nedenlerle hayatını kaybetmektedir. Bu ölümlerin büyük kısmı düşük ve orta gelirli ülkelerde, tanı ve tedavi yetersizliğinden kaynaklanmaktadır.
- Gelişmiş ülkelerde astım daha yaygın görülmekle birlikte, son yıllarda kentleşme, hava kirliliği ve yaşam tarzı değişiklikleri nedeniyle düşük-orta gelirli ülkelerde de vakalar artmaktadır.
- Türkiye’de 6-14 yaş arası çocuklarda astım görülme oranı %8–12, yetişkinlerde ise %5–7 arasındadır.
- Düşük sosyoekonomik düzeye sahip bireylerde astım daha sık görülmektedir.
4) Astımın Gelişiminde Etkili Faktörler
Astım; genetik yatkınlık, çevresel maruziyetler ve bağışıklık sistemi etkileşiminin sonucunda gelişir.
Risk artıran faktörler:
- Ailede astım veya alerji öyküsü (kalıtsal atopi)
- Gebelikte ve erken çocuklukta sigara dumanı maruziyeti
- Ev tozu akarları, polen, hayvan tüyü, küf ve mantar gibi alerjenler
- Hava kirliliği (özellikle trafik kaynaklı)
- Aşırı hijyen (Hijyen Hipotezi: Çocukların bağışıklık sistemi yeterince uyarılmadığında risk artar)
- Mikrobiyal etkileşim eksikliği (Mikroflora Hipotezi: Kırsalda büyüyen çocuklarda astım riski daha düşüktür)
- Erken yaşta geçirilen solunum yolu enfeksiyonları
- Obezite (özellikle kız çocuklarında)
- Anne adayında gebelikte psikososyal stres
5) Astım Önlenebilir ve Tedavi Edilebilir mi?
Evet. Astım, uygun önlemlerle önlenebilir ve tedavi edilebilir bir hastalıktır.
Koruyucu önlemler:
- Gebelikten itibaren sigara dumanı ve hava kirliliğinden kaçınmak
- Alerjenlerden korunmak (ev tozu, küf, polen vb.)
- Solunum yolu enfeksiyonlarının önlenmesi
- Astım belirtileri olan kişilerin zaman kaybetmeden doktora başvurması
- Aşılamaların (özellikle grip aşısı) ihmal edilmemesi
- Tütün ürünlerinden (sigara, elektronik sigara, nargile) uzak durulması
- Astım ile ilişkili diğer hastalıkların (reflü, sinüzit, uyku apnesi) tedavi edilmesi
Tedavi:
Astım genellikle inhaler yoluyla kullanılan kortikosteroidler ve bronkodilatör ilaçlarla kontrol altına alınabilir. Gerekirse yeni nesil biyolojik ajanlar da kullanılabilir. Doğru tedaviyle astımlı bireyler spor dahil olmak üzere günlük hayatlarını normal şekilde sürdürebilirler.
6) Tedavi İlaçları Bağımlılık Yapar mı?
Hayır. Solunum yoluyla kullanılan astım ilaçları bağımlılık yapmaz. Ayrıca, doktor gözetiminde kullanılan ilaçlar, sanıldığı gibi kilo alımı veya kemik erimesine neden olmaz. Bu tür yanlış inanışlar, tedaviye uyumu olumsuz etkileyebilir.
7) Çöl Tozu Astımı Nasıl Etkiler?
Asya ve Afrika çöllerinden taşınan çöl tozu, mikroplarla birlikte solunum yollarında tahrişe neden olur. Astımı olan bireylerde ataklara yol açabilir.
Alınması gereken önlemler:
- Çöl tozu uyarılarının yapıldığı günlerde mümkünse dışarı çıkılmamalıdır.
- Dışarı çıkılması gerekiyorsa maske ve gözlük kullanılmalıdır.
- Evde hava filtreleri kullanılmalı, pencereler kapalı tutulmalıdır.
8) Elektronik Sigara Astım Riskini Artırır mı?
Evet. Elektronik sigara buharındaki nikotin, propilen glikol ve aroma vericiler hava yollarını tahriş eder. Texas Üniversitesi’nde yapılan bir araştırma, elektronik sigara kullanan bireylerin astım geliştirme riskinin 2,5 kat arttığını göstermiştir. Özellikle gençler için risk daha büyüktür.
9) Astım ve Bilişsel Fonksiyonlar Arasındaki İlişki
Astım, sistemik inflamasyonla ilişkili bir hastalık olduğundan beyin sağlığı üzerinde de olumsuz etkiler yaratabilir. Araştırmalar, astımla ilişkili iltihabın nörodejenerasyon ve bilişsel bozulma riskini artırabileceğini göstermektedir. Ayrıca, hava kirliliğine maruziyet hem astımı hem de demansı kötüleştirebilir.
10) Astım Farkındalığı Neden Önemlidir?
Dünya genelinde 300 milyondan fazla kişi astım hastasıdır ve her yıl 450 binden fazla kişi bu hastalık nedeniyle hayatını kaybetmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, astımı önlenebilir ve yönetilebilir bir hastalık olarak tanımlar.
Dünya Astım Günü, her yıl Mayıs ayının ilk Salı günü kutlanmaktadır. 2025 yılı için bu tarih 6 Mayıs’tır. Bu yılın teması: “Herkes İçin Astım Bakımı” olarak belirlenmiştir.
Astım doğru yönetildiğinde hayat kalitesini önemli ölçüde yükselten, kontrol altına alınabilir bir hastalıktır. Erken tanı, etkili tedavi ve toplum düzeyinde farkındalık bu mücadelede en önemli silahlarımızdır.
Bu makalenin hazırlanmasında değerli katkı sağlayan Prof. Dr. Gazi Gülbaş‘a teşekkürlerimizi sunuyoruz. Astım hakkında detaylı bilgileri ve güncel araştırmaları paylaşarak, bu alandaki farkındalığın artmasına önemli bir katkı sağlamıştır. Astımın yönetilmesi ve tedavisi konusunda gösterdiği özverili çalışmalar, bireylerin sağlıklarını iyileştirmelerine yardımcı olmaktadır. Kendisine bir kez daha teşekkür eder, çalışmalarının devamını dileriz.
